Daha ilk basamakta insan bir kez daha tarihin gizemi ve geçmiş medeniyetlerin yaşanmışlıkları karşısında afallıyor. Dışarıdan sadece küçük bir bilet gişesi görünümlü yerin altında meğer nasıl bir derinlik ve genişlik varmış. Merdivenin ortalarına geldiğimizde ise İstanbul’un en büyük sarnıcı; sütunların dizilişinin, başarılı ışıklandırmayla birleşmesi sayesinde, sanki sonsuzmuş gibi ayaklarımızın altında uzanıyor.
Basamakları bitirdiğimizde karşımıza çıkan küçük kulübedeki görevliler, broşürler ve 5 TL karşılığında edinebileceğiniz, mekânın tanıtımını yapan sesli rehber isimli alet konusunda yardımcı oluyorlar. Son zamanlarda birçok tarihi ve turistik yerde farklı versiyonlarına şahit olduğumuz bu sesli rehberler, aydınlatıcı bilgiler vererek gezimizi, sokakta yürümekten daha anlamlı hale geliyor. Durdurma ve tekrar başlatma özellikleri sayesinde faydalı bulduğumu belirteyim. Ancak aynı şeyi kulübenin arka tarafında yer alan cafe için söyleyemeyeceğim. Toplamda en fazla yarım saatte gezilen sarnıcın bulunduğu semtte, zaten envai çeşit cafe ve restoranın var olduğunu da göz önüne alırsak, bu işletmenin tarihi dokuyu bozduğunu ve gereksiz olduğunu düşünüyorum. Her ne kadar burada yapılan konser vb etkinliklerde ihtiyaç duyulabileceği ihtimali olsa da bu durum görüşümü değiştirmiyor...
Giriş kısmını geçtikten sonra nihayet sarnıcın sütunları arasına yönelip, bu karanlık ama bir o kadar da sakin ve huzur verici yeri seyre dalıyorum.
Sesli rehberim, okuduğum broşürler ve Yüce Google bilgilerini birleştirip sarnıcı her yönüyle masaya yatırma isteğindeydim fakatbu küçük gezi yazımın Bizans Mimarisi konulu akademik metine dönüşmesini istemediğim için vazgeçtim. Kendisiyle tanışalım yeter.
Tarihi Yarımada’nın ortasında bulunan Yerebatan Sarnıcı, M.S. 542 yılında Bizans İmparatoru I. Justinianus (527-565) tarafından Büyük Saray’ın su ihtiyacını karşılamak üzere yaptırılmış. İstanbul’u bilmeyenler için hemen söyleyelim; Tarihi Yarımada ya da Suriçi denilen bölge Haliç, İstanbul Boğazı ve Marmara Denizi ile çevrili olan, batıda Topkapı Surları’na kadar uzanan İstanbul şehrinin ilk kurulduğu ve geliştiği yerdir. Dolayısıyla bu bölge M.Ö. 7. yy dan bugüne başta Bizans ve Osmanlılar olmak üzere buradan gelip geçen herkese ait izler taşıyan bir tarih sahnesidir.
Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre sarnıç; yağmur suyu biriktirmeye yarayan su deposu anlamına geliyor. Yerebatan Sarnıcı’nın İngilizce broşürlerde geçen ismi Basilica Cistern. Bazilika kelimesi Romalılar zamanında önceleri adli ve ticari işlerin yürütüldüğü zamanla kilise olarak kullanılmaya başlanmış dikdörtgen planlı yapı tipidir. Basilica Cistern tabirinin de sarnıcın yakınında bulunan Ilius Bazilikası’ndan geldiği rivayet edilir.
Yerebatan Sarnıcı 9.800 m2’lik bir alanı kapsayan ve yaklaşık 100.000 ton su kapasitesine sahip dev bir yapıdır. En büyüğü ve en tanınmış olanı Yerebatan olsa da İstanbul’da Binbirdirek, Şerefiye, Zeyrek ve benzeri birçok yer altı ve yer üstü sarnıç olduğunu öğrendim. Sarnıcın kalın duvarları ve zemini tuğladan yapılmış ve su geçirmemesi için Horasan harcı ile sıvanmış. Sarnıç Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde iki defa restore edilmiş. Cumhuriyet Dönemi’nde de 1987’de İstanbul Belediyesi tarafından temizlenerek ve bir gezi platformu yapılmak suretiyle ziyarete açılmış. 1994 Mayısı’nda yeniden büyük bir temizlik ve bakımdan geçmiş. Günümüzde müze olmanın yanı sıra, şiir dinletileri, konserler ve sema gösterileri gibi ulusal ve uluslararası çeşitli etkinliklere ev sahipliği yapıyor.
Gezi platformundan eğilip suya baktığımda sarnıçta dolaşan devasa balıklar görünce şaşırdım. Bu balıkların koca sarnıçta sadece aydınlatma lambalarının altında toplanması da dikkatimi çekti. Görevlilerden öğrendiğim kadarıyla balıkların çoğu aynalı sazanmış. Arada renk olsun diye atılan turuncu ve siyah küçük balıklar da var. Gün ışığı görmedikleri için ışığa geliyorlarmış. Aşırı iri aynalı sazanların yine gün ışığı görememekten kaynaklanan hormonal bir bozuklukları olduğu ve bu sebeple devasa hale geldikleri de yine görevlinin söyledikleri. Yalnız internette okuduğum bir yazıya göre de ışık görmedikleri için tatları çok kötüymüş. Demek ki biri pişirip yemiş :)) Balıkları seyrederken suyun içinde her şeyden medet uman yurdum insanı ile bir kısım geleneklerini sürdüren değerli turistlerimizin attıkları bozuk paraları görüyoruz. İnternette okuduğuma göre, görevliler zaman zaman atılan paraları toplayıp sarnıç işletmesinin kasasına aktarıyormuş, doğru mu bilmem. İlk anda içimden “vay uyanıklar” desem de bunun rasyonel bir davranış olduğuna kanaat getirdim.Sarnıçta toplam 336 sütun var. Bu sütunların büyük bir kısmı tek parçadan, bir kısmı da üst üste iki parçadan oluşuyor. Hemen hepsi silindir biçimli olan sütunların birkaç tanesinin köşeli olduğu kaynaklarda geçiyor.
Sarnıcı gezerken gezi platformu üzerinde yürüdüğümüz için normalde sarnıçtaki suyla bir temasımız olmuyor. Hatta ben oradayken bir bayan suya yüzüğünü düşürdü ve uzun naylon çizmeleri giymiş temizlik görevlisi amca suya girip bir kahraman edasıyla yüzüğü buldu çıkardı. Lakin ara ara gezi platformu üzerinde ıslaklıklar ve tavandan gelen damlalara şahit oluyorum. Görevlilerin söylediğine göre yukarıdan damlayan bu sular herkesin sandığı gibi kanalizasyon sızıntısı değil sarnıç içinden buharlaşan suyun yoğunlaşmasıyla oluşan damlalarmış.
Fetihten sonra yaklaşık yüzyıl süreyle sarnıcın varlığı fark edilmemiş; ancak sepet sarkıtarak balık tutan veya su çeken insanların varlığıyla keşfedilmiş. 19 km uzaklıktaki Belgrad Ormanı civarından kemerlerle suyu gelen Yerebatan Sarnıcı’nın tam planının ilk kez 1. Dünya Savaşı sırasında Alman bir arkeolog tarafından şişme bot gibi basit bir araç yardımıyla çıkarılması da okuduğum ilginç bir ayrıntı.
Sarnıcın sonlarına doğru diğer sütunlardan farklı, desenli bir sütunla karşılaşıyorum. Üzeri oyma ve kabartma halinde Tavus Gözü, Sarkık Dal ve Gözyaşı şekillerinin tekrarıyla süslenmiş olan bu sütunun ismi Gözyaşı Sütunu veya Ağlayan Sütun. Gerçekten de gerek üzerindeki gözyaşı şekli gerek diğer sütunlardan farklı olarak ıslak olması nedeniyle ağlıyormuş gibi görünen bu sütunun Büyük Bazilika’nın inşasında ölen köleler anısına olduğu rivayet edilir. Sarnıcın, Gözyaşı Sütunu arkasında kalan köşesine Dilek Havuzu adı verilmiş ve yine bir kısım madeni paralar ziyaretçiler tarafından burada da suya atılmış.
Dilek havuzundan sonra yoluma devam ediyorum. Nihayet sarnıcın gezi güzergâhı olarak sonu olan köşesine ulaşıyorum...
Buradaki iki sütunu diğerlerinden farklı kılan ve Yerebatan Sarnıcı denince ilk akla gelen tarihi görsellik, kaide olarak kullanılan Medusa başlarıdır. Bu iki Medusa başı, ilk bakışta sanki sütunlar kısa gelmiş de altına destek olsun diye konmuş gibi görünse de nereden getirildikleri ve neden kondukları tam bilinmemektir. Hatta Medusa deyince sağ olsun mitoloji öyle abartmış ki, her şeyi araştırıp sizlere en doğru bilgiyi verme hevesim kırıldı. En genel haliyle Medusa Yunan Mitolojisinde yeraltı dünyasının dişi canavarı olan üç Gorgona’dan biridir. Bu üç kız kardeşten yalnızca Medusa ölümlüdür. Siyah gözleri, uzun saçları ve güzel vücudu ile övünen Medusa Zeus’un oğlu Perseus’u sevmektedir. Tanrıça Athene de Perseus’u sevdiği için Medusa’yı kıskanır ve Medusa’nın saçlarını korkunç yılanlar şekline sokar. Artık Medusa kime baksa, baktığı kimse taş kesilir. Perseus Medusa’nın büyülendiğini düşünerek başını keser ve kesik başı eline alarak savaşlara katılır. Başı görenler taş kesilir ve Perseus savaşları kazanır. Diğer bir rivayete göre ise Medusa Perseus’un kılıcında kendi yansımasını görmüş ve taş kesilmiştir. Bu mitin devamı olarak Medusa’nın kafası kılıç kabzalarına ve sütun kaidelerine ters ve yan olarak işlenmiş (düz olarak bakan kişi direk göz göze gelmesin diye) ve bu şekilde bahsi geçen yerin kötülüklerden korunacağına inanılmıştır.
Medusa kellelerini de gördükten sonra neme lazım taş maş olurum korkusuyla hızlı adımlarla çıkışa yöneliyorum.
Muhtemelen etkinlikler için kullanılan bir platform ve başta bahsettiğim cafe yi de arkamda bırakarak, insanda şarkı söyleme isteği uyandıran ve eskiden kayıkla gezildiğini duyduğum bu esrarengiz güzellikle “Yine görüşürüz!” diyerek vedalaşıyorum...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder